W dzisiejszych czasach, kiedy media społecznościowe zdominowały przestrzeń publiczną, influencerzy stali się kluczowymi postaciami w marketingu internetowym. Na co dzień tworzą oni treści, które mają przyciągnąć uwagę ich odbiorców, a ich działalność często wiąże się z wykorzystywaniem różnych materiałów: od zdjęć, po teksty czy fragmenty filmów. W takim kontekście pojawia się pytanie o prawo cytatu i jego zastosowanie w działalności influencerów.
Korzystanie z prawa cytatu
Prawo cytatu w polskim prawie autorskim zostało uregulowane w artykule 29 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tym przepisem, dozwolone jest przytaczanie fragmentów cudzych utworów, pod warunkiem że cytat służy celom krytycznym, naukowym, informacyjnym lub edukacyjnym – oznacza to, że cytowanie musi mieć określony cel, a użycie fragmentu utworu nie może być przypadkowe. Cytat może być także wykorzystywany w recenzjach, artykułach naukowych, a także w materiałach, które służą publicznemu przekazowi wiedzy. Ważne jest aby cytat jedynie uzupełniał utwór stworzony przez twórcę internetowego.
Fragment powinien być cytowany ze względu na leżącą po stronie cytującego potrzebę wyjaśnienia jakiegoś zagadnienia czyli np. przedstawienia innego poglądu niż dotychczas wyrażony w danym środowisku. Nie powinno się także cytować zbyt dużych fragmentów utworu, chyba że jest to uzasadnione celami cytatu. Oznacza to, że kopiowanie całych tekstów lub długich fragmentów może naruszać prawa autora. Kwestia ta była wielokrotnie poruszona w orzecznictwie. Cytowanie jest dozwolone tylko wtedy, gdy jest to uzasadnione określonymi względami, rozmiar cytowanego dzieła powinien być możliwie najmniejszy, jednak na tyle obszerny, aby cel cytatu mógł zostać osiągnięty i aby sam cytat i wnioski płynące z cytowania były zrozumiałe dla odbiorców dzieła (por. wyrok SN z 22.2.2019 r., III CSK 11/17)
Czy influencerzy mogą swobodnie korzystać z fragmentów cudzych materiałów, czy muszą się liczyć z konsekwencjami prawnymi?
Kwestia umiejętnego użycia cytatu, wydaje się kluczowa w działalności internetowej influencerów. Autorzy tworząc treści na platformach społecznościowych, często korzystają z materiałów stworzonych przez innych twórców. Może to obejmować cytowanie fragmentów tekstów, wykorzystywanie fragmentów muzyki, zdjęć, filmów czy innych treści. W kontekście prawa cytatu, istotne jest, by influencerzy przestrzegali kilku podstawowych zasad.
Oznaczanie cytowanych fragmentów treści a zakaz kopiowania całych utworów
Pierwszą z nich jest oznaczenie cytowanych fragmentów. Influencerzy mogą, na przykład, używać cytatów z książek, artykułów czy wypowiedzi publicznych. Ważne jest, aby cytat nie był zbyt długi i aby dobrze służył celowi krytycznemu lub informacyjnemu. Często jednak na Instagramie czy TikToku, influencerzy używają cytatów w celach marketingowych lub rozrywkowych, co nie spełnia przesłanki zastosowania prawa cytatu. Influencer piszący recenzję książki lub filmu może zastosować prawo cytatu, przytaczając fragmenty tekstu, dialogi czy opisy, które są istotne dla analizy dzieła. Na przykład, jeśli influencer recenzuje książkę, może zacytować kilka kluczowych fragmentów, ale nie może ich kopiować w całości. Ważne jest, by te fragmenty były użyte w kontekście analizy lub krytyki, a nie tylko jako materiał promujący.
Jeśli influencer prowadzi bloga, może w swoich artykułach używać cytatów z różnych źródeł (np. z wywiadów, książek, artykułów), by uzasadnić swoje tezy lub przekazać interesującą informację. Cytaty te muszą być jednak odpowiednio przypisane i ograniczone do niezbędnego minimum. W osatnich latach popularnoścą cieszy się także tworzenie treści edukacyjnych, webinarów lub kursów online. Influencerzy w takim przypadku mogą używać cytatów w celu omówienia teorii, badań naukowych lub opinii ekspertów. Takie treści muszą być użyte w kontekście wyjaśniania danej koncepcji lub przekazywania wiedzy, a nie w celach marketingowych.
Wykorzystywanie zdjęć, filmów czy innych utworów w postach
Influencerzy często udostępniają także zdjęcia, filmy lub fragmenty innych utworów w swoich postach. Tutaj również prawo cytatu ma zastosowanie, ale tylko wtedy, gdy wykorzystanie jest zgodne z określonymi przez ustawę wymogami. Istotne aby cytowanie fragmentu filmu odbywało się w kontekście recenzji lub omówienia, a nie w celach komercyjnych. W przypadku, gdy influencerzy korzystają z cudzych materiałów (np. zdjęć, filmów), najczęściej są zobowiązani do uzyskania zgody od autora, zwłaszcza gdy materiały te są wykorzystywane w celach reklamowych.
Przykłady zapadłych orzeczeń w Polsce i Europie
Kwestia nadużycia prawa cytatu została poruszana w wielu wyrokach europejskich organów jurysdykcyjnych. TSUE w sprawie C-516/17 – (2019) rozpatrywał sprawę dotyczącą publikacji przez portal Spiegel Online nieautoryzowanego manuskryptu jednego z polityków. Trybunał uznał, że prawo cytatu wymaga ścisłego związku między cytowanym utworem a własną wypowiedzią użytkownika, służącego np. krytyce lub analizie. Zamieszczenie pełnego utworu bez zgody autora, nawet w kontekście debaty publicznej, może naruszać prawa autorskie, jeśli nie spełnia warunków cytatu.
To orzeczenie podkreśla, że wolność prasy nie zawsze usprawiedliwia pełne wykorzystanie cudzych utworów bez zgody autora.
(2017) – sprawa H3H3Productions. Twórcy kanału H3H3Productions zostali pozwani za wykorzystanie fragmentów cudzego filmu w materiale reakcyjnym. Sąd uznał, że ich wideo mieści się w ramach dozwolonego użytku (fair use), ponieważ stanowiło krytyczny komentarz do oryginalnego dzieła. To orzeczenie było przełomowe dla twórców internetowych, potwierdzając prawo do tworzenia treści komentujących cudze materiały.
W sprawie V ACa 273/14 – Sąd Apelacyjny w Katowicach pozwany opublikował felieton powoda w całości, bez zgody autora, twierdząc, że działał w ramach prawa cytatu. Sąd uznał, że brak jakiegokolwiek komentarza czy odniesienia do treści felietonu oraz cel deprecjonowania autora wskazują na naruszenie prawa autorskiego. Cytat musi być uzasadniony analizą, polemiką lub innym celem.
Hiszpański Sąd Najwyższy w sprawie Telecinco vs. La Sexta (2013), potwierdził, że stacja telewizyjna La Sexta naruszyła prawa autorskie konkurencyjnej stacji Telecinco, wykorzystując fragmenty jej programów w celach humorystycznych i rozrywkowych. Sąd uznał, że takie wykorzystanie nie mieści się w ramach prawa cytatu, ponieważ użycie nie miało charakteru analitycznego ani krytycznego, co jest wymagane przez hiszpańskie prawo autorskie oraz wykorzystane fragmenty stanowiły znaczną część programu, co przekraczało dozwolone granice cytatu. To orzeczenie podkreśla, że prawo cytatu w Hiszpanii ma ograniczony zakres i nie obejmuje wykorzystania cudzych treści w celach czysto rozrywkowych.
Konsekwencje bezprawnego użycia cudzego utworu
Pomimo istnienia prawa cytatu, wielu twórców nie zawsze przestrzega tych zasad. W sieci można znaleźć wiele przykładów wykorzystywania cudzych materiałów bez zgody ich autorów, co może prowadzić do problemów prawnych.
Przykładowymi konsekwencjami bezprawnego użycia treści przez influencerów są:
- Roszczenia o naruszenie praw autorskich – jeżeli twórca materiału uważa, że jego utwór został wykorzystany bez jego zgody, może dochodzić roszczeń.
W przypadku, gdy wykorzystanie materiałów jest uznane za naruszenie praw, influencer może być zmuszony do usunięcia treści oraz zapłacenia odszkodowania.
- Odpowiedzialność za nielegalne treści – influencerzy, którzy promują nielegalne treści lub udostępniają materiały chronione prawem autorskim, mogą być pociągnięci do odpowiedzialności, nawet jeśli nie wiedzieli o naruszeniu.
- Strata zaufania odbiorców – wykorzystanie cudzych materiałów bez zgody może również prowadzić do utraty zaufania odbiorców, a tym samym wpłynąć na reputację influencera. Wiarygodność w oczach widzów jest kluczowa,
a nieetyczne działanie może prowadzić do utraty współpracy z markami i sponsorami.
W związku z konsekwencjami prawnymi jakie wiąże ze sobą bezpodstawne użycie treści chronionych prawem autorskim należy pamiętać, iż cytując zawsze należy wskazywać autora treści oraz jego źródło. Jeśli influencer planuje wykorzystać czyjeś zdjęcie, film czy inny materiał w celach komercyjnych, zawsze powinien uzyskać zgodę właściciela praw autorskich. Odnośnie materiałów muzycznych rekomendowane jest użycie materiałów posiadających odpowiednią licencje Creative Commons – niektóre materiały dostępne w internecie są objęte licencjami, które pozwalają na ich wykorzystanie w określony sposób, nawet bez uzyskiwania dodatkowej zgody autora, pod warunkiem przestrzegania warunków wskazanych w licencji.
Dozwolony użytek
Analizując kwestię zastosowania prawa cytatu warto wspomnieć także o tym, że wiele influencerów wykorzystując treści innych autorów powołują się na tzw. dozwolony użytek.
Dozwolony użytek jest instytucją w polskim prawie autorskim, która pozwala na wykorzystywanie cudzych utworów bez zgody autora w określonych przypadkach. Zasady te zostały szczegółowo określone w artykule 24 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Niestety twórcy internetowi nie powinni korzystać z tej instytucji w swoich działaniach zawodowych/zarobkowych, ponieważ dozwolony użytek nie obejmuje publicznego udostępniania treści.
Podsumowanie
Prawo cytatu daje influencerom pewną swobodę w korzystaniu z cudzych materiałów, ale tylko pod warunkiem spełnienia określonych warunków. Kluczowe jest, by influencerzy wiedzieli, kiedy i jak mogą wykorzystywać cudze treści, aby nie narazić się na odpowiedzialność prawną. W dzisiejszym świecie, gdzie treści są na wyciągnięcie ręki, odpowiedzialne korzystanie z materiałów innych twórców jest nie tylko kwestią zgodności z prawem, ale także etyki i szacunku dla pracy innych.
Prawo cytatu daje influencerom możliwość wykorzystywania cudzych materiałów,
ale tylko w określonych sytuacjach i zgodnie z wymogami prawa. Influencerzy mogą cytować fragmenty tekstów, filmów czy innych utworów w celu krytyki, analizy, edukacji lub przekazania informacji, ale muszą pamiętać o ograniczeniu długości cytatów do niezbędnego minimum i o odpowiednim oznaczeniu źródła. Jeśli nie spełnią tych wymogów, mogą narazić się na konsekwencje prawne związane z naruszeniem praw autorskich.
W zakresie wsparcia Państwa w obszarze praw autorskich, zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią.
opracowanie: Weronika Gocyk